Unggah-Ungguh
Basa
(Undha-Usuk
Basa)
Leksikon utawa
kosakata ing Basa Jawa kaperang dadi 6, yaiku:
1.
Ngoko:
aku, lunga, arep, turu, mangan, lsp.
2.
Madya:
ajeng, nika, niku, sanjang, lsp.
3.
Krama:
kula, kesah, griya, nedha, tilem, lsp.
4.
Krama
Andhap: matur, suwun ndherek, paring, lsp.
5.
Krama
Inggil: tindak, sare, dhahar, ngendika, lsp.
6.
Netral:
cendhela, ayu, coro, meja, lsp.
Warna-warnane
basa kapilah dadi 4, yaiku:
1.
Ngoko
Lugu: basa kang digunakake kanggo sapadha-padha, bocah karo bocah, wong tuwa
karo wong tuwa, wong tuwa karo bocah.
Tuladha:
-
Aku
tuku roti kanggo mbakyuku.
-
Bocahe
ora mlebu sekolah amarga lara weteng.
2.
Ngoko
Alus (Ngoko Andhap): basa kang digunakake kanggo wong kang padha tuwane, wong
tuwa marang wong enom kang isih ngajeni, adhi marang kakange kang wis kulina.
Tuladha:
-
Guru
basa jawa sing anyar asmane sapa?
-
Mengko
sore ibu sida tindak Jakarta.
3.
Krama
Lugu: basa kang digunakake wong kang nembe tepang, wong tuwa marang wong enom
kang isih ngajeni, wong enom karo wong tuwa nanging ora banget ngajeni.
Tuladha:
-
Sampeyan
ajeng kesah kaliyan sinten?
-
Adhi
kula nembe tilem jam tiga ndalu.
4.
Krama
Alus / Inggil: basa kang digunakake bocah marang wong tuwa, wong enom marang
wong tuwa kang banget ngajeni, andhahan marang dhuwuran.
Tuladha:
-
Panjenengan
dipunaturi rawuh wonten mriki.
-
Kula
badhe sowan panjenengan, ngaturaken serat uleman.
DH
dhadha = jaja
dhemen = rena
dhengkul = jengku
E
eluh = waspa
embah = eyang
embun-bunan = pasundhulan
endhas = mustaka
entut = sarip
Enom = timur
G
gawa = asta, ampil
geger = pengkeran
gelang = binggel
gelem = karsa, kersa
gelung = ukel
githok = gitwa, julukan
glegek = segunen
godhek = athi-athi
guyu = gujeng
gulu = jangga
gusi = wingkisan
I
idep = ibing
idu = kecoh
iket = dhestar
ilat = lidhah
irung = grana
isin = lingsem
J
jaluk = nyuwun
jamu = loloh
janggut = kethekan
jaran = kapal, turangga, titihan
jarit = nyamping
jenat = swargi
jenggot = gumbala
joged = beksa
jupuk = mundhut
K
kalung = sangsangan
kaget = kejot
karep = kersa
kandha = ngendika
kathok = lancingan
kemu = kembeng
kemul = singep
kedhep = kejep
kemben = semekan
kempol = wangkelan
kengken = utusan
kowe = panjenengan
kramas = jamas
kringet = riwe
krungu = midhanget
kuku = kenaka
kuping = talingan
L
lambe = lathi
lanang = kakung
lara = gerah
lek-lekan = wungon
lengen = pamenthangan
lunga = tindak
M
mayar = senggang
manak = mbabar
mangan = dhahar
mari = dhangan
mata = soca, paningal
N
nakoni = ndangu
nesu = duka
nangis = muwun
nunggang = nitih
NG
ngadeg = jumeneng
ngakon = ngutus
ngambung = ngaras
ngandut = mbobot, nggarbini
ngarep = ngarsa
ngenger = ngabdi
ngimpi = nyumpena
nginep = nyare
ngising = bobotan
ngicipi = ngedhapi
ngorok = senggur
nguyuh = turas
ngundang = nimbali
NY
nyekel = ngasta
nyilih = ngampil
O
omah = dalem
ora = boten
P
paidon = pakecohan
pembarep = pembayun
petan = ulik
pijet = petek
pipi = pengarasan
piring = ambengan
prawan = kenya
pundhak = pamidhangan
pupu = wentis
pupuran = tasikan
putu = wayah
R
rai = pasuryan
rambut = rikma
raup = suryan
riyak = jlagra
S
sabuk = paningset
sandhangan = pengagem
sedhih = sengkel
selir = ampeyan
seneng = rena
sikil = sampeyan
sikut = siku
sisi = semprit
srengen = duka
susu = payudara
susur = kembeng
T
takon = ndangu
tangan = asta
tangi = wungu
teka = rawuh
tuku = mundhut
tuma = kitik
turu = sare
turun = tedhak
tunggangan = titihan
Krama
Inggil/ Perangane Awak
Ngoko________________Krama___________Krama
Inggil
Alis_alis_imba
Ati_manah_penggalih
Awak_badan_slira
Bangkekan_bangkekan_pamekak,madya
Bathuk_bathuk_palarapan
Bokong_bokong_pocong
Brengos_brengos_gumbala,rawis
Cengel_cengel_griwa
Dhadha_dhadha_jaja
Dhengkul_dhengkul_jengku
Dlamakan_dlamakan_samparan
Driji_driji_racikan
Embun-embunan_embun-embunan_pasundhulan
Endhas_sirah_mustaka
Epek-epek_epek-epek_tapak asta
Geger_geger_pengkeran
Gelung_gelung_ukel
Githok_githoK_griwa
Gulu_gulu_jangga
Gusi_gusi_wingkisan
Idep_idep_ibing
Ilat_ilat_lidhah
Irung_irung_grana
Janggut_janggut_kethekan
Jenggot_jenggot_gumbala
Kempol_kempol_wengkelan
Kuku_kuku_kenaka
Kuping_kuping_talingan
Lambe_lambe_lathi
Moto-mripat_paningal,soca
Pawadonan_pawastern_badhong
Pipi_pipi_pangarasan
Planangan_pajaleran_kalam
Pundhak_pundhak_pamidhangan
Pupu_pupu_wetis
Rai_rai_pasuryan
Sikil_suku_ampeyan
Susu_susu_prembayun
Tangan_tangan_asta
Tlapukan_tlapukan_pakejepan
Untu_untu_waja
Unyeng-unyeng_unyeng-unyeng_panengeran
Weteng_weteng_madharan
Wudhel_puser_tuntunan
Awak_badan_slira
Bangkekan_bangkekan_pamekak,madya
Bathuk_bathuk_palarapan
Bokong_bokong_pocong
Brengos_brengos_gumbala,rawis
Cengel_cengel_griwa
Dhadha_dhadha_jaja
Dhengkul_dhengkul_jengku
Dlamakan_dlamakan_samparan
Driji_driji_racikan
Embun-embunan_embun-embunan_pasundhulan
Endhas_sirah_mustaka
Epek-epek_epek-epek_tapak asta
Geger_geger_pengkeran
Gelung_gelung_ukel
Githok_githoK_griwa
Gulu_gulu_jangga
Gusi_gusi_wingkisan
Idep_idep_ibing
Ilat_ilat_lidhah
Irung_irung_grana
Janggut_janggut_kethekan
Jenggot_jenggot_gumbala
Kempol_kempol_wengkelan
Kuku_kuku_kenaka
Kuping_kuping_talingan
Lambe_lambe_lathi
Moto-mripat_paningal,soca
Pawadonan_pawastern_badhong
Pipi_pipi_pangarasan
Planangan_pajaleran_kalam
Pundhak_pundhak_pamidhangan
Pupu_pupu_wetis
Rai_rai_pasuryan
Sikil_suku_ampeyan
Susu_susu_prembayun
Tangan_tangan_asta
Tlapukan_tlapukan_pakejepan
Untu_untu_waja
Unyeng-unyeng_unyeng-unyeng_panengeran
Weteng_weteng_madharan
Wudhel_puser_tuntunan
A
akon = dhawuh
aku = dalem
alis = imba
anak = putra
awak = sarira
aweh = caos
ati = manah
B
bapak = rama
bantal = kajang mustaka
bathuk = palarapan
bojo = garwa
bokong = bocong
brengos = rawis
C
cangkem = tutuk
cewok = cawik
cucul = lukar
cukur = paras
cekel = asta
D
dandan = busana
dodot = kampuh
deleng = priksa
dolan = ameng-ameng
driji = racikan
akon = dhawuh
aku = dalem
alis = imba
anak = putra
awak = sarira
aweh = caos
ati = manah
B
bapak = rama
bantal = kajang mustaka
bathuk = palarapan
bojo = garwa
bokong = bocong
brengos = rawis
C
cangkem = tutuk
cewok = cawik
cucul = lukar
cukur = paras
cekel = asta
D
dandan = busana
dodot = kampuh
deleng = priksa
dolan = ameng-ameng
driji = racikan
DH
dhadha = jaja
dhemen = rena
dhengkul = jengku
E
eluh = waspa
embah = eyang
embun-bunan = pasundhulan
endhas = mustaka
entut = sarip
Enom = timur
G
gawa = asta, ampil
geger = pengkeran
gelang = binggel
gelem = karsa, kersa
gelung = ukel
githok = gitwa, julukan
glegek = segunen
godhek = athi-athi
guyu = gujeng
gulu = jangga
gusi = wingkisan
I
idep = ibing
idu = kecoh
iket = dhestar
ilat = lidhah
irung = grana
isin = lingsem
J
jaluk = nyuwun
jamu = loloh
janggut = kethekan
jaran = kapal, turangga, titihan
jarit = nyamping
jenat = swargi
jenggot = gumbala
joged = beksa
jupuk = mundhut
K
kalung = sangsangan
kaget = kejot
karep = kersa
kandha = ngendika
kathok = lancingan
kemu = kembeng
kemul = singep
kedhep = kejep
kemben = semekan
kempol = wangkelan
kengken = utusan
kowe = panjenengan
kramas = jamas
kringet = riwe
krungu = midhanget
kuku = kenaka
kuping = talingan
L
lambe = lathi
lanang = kakung
lara = gerah
lek-lekan = wungon
lengen = pamenthangan
lunga = tindak
M
mayar = senggang
manak = mbabar
mangan = dhahar
mari = dhangan
mata = soca, paningal
N
nakoni = ndangu
nesu = duka
nangis = muwun
nunggang = nitih
NG
ngadeg = jumeneng
ngakon = ngutus
ngambung = ngaras
ngandut = mbobot, nggarbini
ngarep = ngarsa
ngenger = ngabdi
ngimpi = nyumpena
nginep = nyare
ngising = bobotan
ngicipi = ngedhapi
ngorok = senggur
nguyuh = turas
ngundang = nimbali
NY
nyekel = ngasta
nyilih = ngampil
O
omah = dalem
ora = boten
P
paidon = pakecohan
pembarep = pembayun
petan = ulik
pijet = petek
pipi = pengarasan
piring = ambengan
prawan = kenya
pundhak = pamidhangan
pupu = wentis
pupuran = tasikan
putu = wayah
R
rai = pasuryan
rambut = rikma
raup = suryan
riyak = jlagra
S
sabuk = paningset
sandhangan = pengagem
sedhih = sengkel
selir = ampeyan
seneng = rena
sikil = sampeyan
sikut = siku
sisi = semprit
srengen = duka
susu = payudara
susur = kembeng
T
takon = ndangu
tangan = asta
tangi = wungu
teka = rawuh
tuku = mundhut
tuma = kitik
turu = sare
turun = tedhak
tunggangan = titihan
